Od czasu publikacji Dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy mamy w prawodawstwie do czynienia ze zjawiskiem, które Aleksander Hetko trafnie nazywa postępującym wywłaszczeniem nieruchomości. Nawet uchwalona już w nowej rzeczywistości, w przededniu wejścia w życie aktualnie obowiązującej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami, nie zmieniła w sytuacji dawnych właścicieli gruntów warszawskich i ich następców prawnych niczego. Zapisy wspomnianej ustawy, a zwłaszcza jej artykuł 215 odnoszący się do trybu określania odszkodowań z tytułu wywłaszczenia nieruchomości dekretowych, stanowią tylko powtórzenie zapisów ustaw wcześniejszych, w tym art. 83 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości oraz wcześniejszego jeszcze, art. 53 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości.

W tym stanie rzeczy nie należy dziwić się, że dawni właściciele warszawskich gruntów dekretowych, a raczej, jeśli zważyć na upływ siedemdziesięciu lat od chwili, kiedy dekret został ogłoszony, ich następcy prawni, korzystają z wszelkich możliwych rozwiązań, które mogą, choćby indywidualnie, zapewnić choć częściową rekompensatę z tytułu utraconych praw. Jedną z dróg, które wydają się nieść jakąś nadzieję, jest rola Trybunału Konstytucyjnego badającego zgodność stanowionego prawa z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie zajmował się problematyką dekretową i choć nie zawsze (z różnych przyczyn) możliwe było wydanie korzystnych z punktu widzenia dawnych właścicieli rozstrzygnięć, to warto pamiętać o takich, które w sposób istotny przyczyniły się do zmiany ich położenia.

Jednym z takich rozstrzygnięć, zasadniczo wpływającym na możliwość dochodzenia roszczeń dekretowych jest Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 czerwca 2011 roku zapadły w sprawie oznaczonej sygnaturą SK 41/09. Wyrokiem tym Trybunał orzekł o niezgodności z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 oraz w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej art. 215 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami w zakresie, w jakim pomija stosowanie przepisów tej ustawy dotyczących odszkodowań za wywłaszczone nieruchomości do nieruchomości, które przeszły na własność gminy m. st. Warszawy lub państwa na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 roku, innych niż domy jednorodzinne, jeżeli przeszły one na własność państwa po 5 kwietnia 1958 roku, i działek, które przed dniem wejścia w życie powołanego dekretu mogły być przeznaczone pod budownictwo inne niż jednorodzinne, jeżeli poprzedni właściciele lub ich następcy prawni zostali pozbawieni faktycznej możliwości władania nimi po 5 kwietnia 1958 roku.

Wspomnieć należy, że pierwotne sformułowanie art. 215 ustawy o gospodarce nieruchomościami, do dnia dzisiejszego, na skutek zaniechań ustawodawcy pozostające w niezmienionej treści, w sposób, zgodnie z przytoczonym wyrokiem Trybunału niezgodny z Konstytucją, zawężało krąg uprawnionych do uzyskania należnego odszkodowania do tych spośród właścicieli nieruchomości dekretowych, którzy nie tylko utracili władanie po dniu 5 kwietnia 1958 roku ale utracili władanie konkretnymi w świetle przepisu nieruchomościami: działkami, które mogły być przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne oraz domami jednorodzinnymi. Przepis zatem wykluczał z kręgu uprawnionych do uzyskania odszkodowania tych właścicieli i ich następców prawnych, którzy utracili władanie przed dniem 5 kwietnia 1958 roku oraz tych, którzy utracili nieruchomości inne niż działki gruntu, które mogły być przeznaczone pod budowę domów jednorodzinnych lub domy jednorodzinne. Wspomnianym wyrokiem Trybunał doprowadził do zrównania sytuacji właścicieli wszystkich dekretowych gruntów warszawskich, którzy utracili władanie po dniu 5 kwietnia 1958 roku.

Należy oczekiwać, że wkrótce zapadnie jeszcze jedno bardzo istotne orzeczenie, którym Trybunał zrówna prawa tych właścicieli, którzy utracili władanie przed dniem 5 kwietnia 1958 roku z prawami tych, którzy władanie utracili po tej dacie.